Günümüz rekabet anlayışı ve koşulları her geçen gün hızı artan bir şekilde değişmektedir. Böylesine dinamik ve hızla değişen koşullar, özellikle, aile inanç ve değerlerinin kritik önem taşıdığı aile şirketleri açısından değişime adaptasyon sorununu da beraberinde getirmektedir. Bu nedenle planlama aile şirketlerinde çok büyük önem arz etmektedir.
Aile işletmelerinde profesyonel yöneticilik planlaması burada önem kazanmaktadır. 20.Yüzyılın başından beri profesyonel yöneticilik gerçeği ortaya çıkmıştır. ” Profesyonel yönetici, yöneticiliği meslek edinmiş, saatini kiralayan , mesleğini bilen, okumuş ve tecrübeli kişidir.”
Profesyonel yönetici başarılı olmak zorundadır. Aksi halde işletmenin ve kendi meslek hayatının sona ermesi sonucu ile karşılaşması mümkündür. Bu nedenle tüm kaynak ve imkânların mümkün olduğunca düzenli, verimli ve ekonomik bir şekilde kullanımını sağlayarak, girişimcinin beklediği sonuca ulaşmaya çalışır.
Aile Şirketlerinin İkilemi
Aile şirketlerinde en sık gözlenen handikaplardan biri önce iş/önce aile ikilemi olarak düşünülebilir. Planlamanın etkin ve verimli şekilde icrası için bu ikilemi aşmaya yönelik olarak iş ve aile konularının birlikte ele alınması gereklidir.
Aile ve şirket ile ilgili konuları etkileyen unsurlar arasında:
- Aile/şirket kültürü, misyonu ve vizyonu,
- Girişimcinin inançları ve değerleri,yönetim anlayışı
- Aile üyelerinin ve akrabaların planlamaya bakışları ,
- Aile konseyi ve yönetim kurulu kararları
- Ailenin toplumdaki imajı
- Mevcut ortaklık yapısı,
- İşletmenin değeri ve sermaye yapısı,
- Yetkin profesyonel yöneticiler,
- İşletmedeki kilit kişiler ve ilişkiler
- Duygu-mantık ilişkisi,
- Ailede ve işletmede üstlenilen roller,
- Şirkette çalışan ve çalışmayan aile üyelerinin aileye ve işletmeye bakışları,
- Birey, aile ve işletme yaşam dönemi
- Yeni nesillere başarılı/başarısız olma hakkı tanımak sayılabilir.
İşletme gerekleri ve fırsatları ile aile ihtiyaçları ve istekleri arasında ikilem yaşanmaması için planlama yapmadan ve politikalar belirlenmeden önce yukarıda sayılan unsurlarla birlikte, aşağıda yer alan konular üzerinde de durulmalıdır .
- Aile, yönetim ve işletme sahipliğindeki karar mercilerinin belirlenmesi (kontrol),
- Aile üyeleri için işletmede ve ailede üstlenilecek rollerin belirlenmesi ve performansa dayalı kariyer yollarının çizilmesi (kariyer),
- Aile üyelerinin yeniden yatırım (reinvest) yapabilecekleri ve gerekliyse kendi yatırımlarını diğer aile üyelerinin çıkarlarına zarar vermeden çekebilecekleri veya satabilecekleri sistemlerin ve düzenlemelerin oluşturulması (sermaye),
- Aile üyelerinin iş ve kişisel yaşamlarının içice girmesi nedeniyle yüzleşecekleri çatışmaların adreslenmesi (çatışma),
- Planların ve politikaların geliştirilmesinde aile değerlerinin dikkate alınması (kültür).
Aile işletmelerindeki planlama süreci, aile girişimi planı ve işletme stratejik planı iki ana başlık altında incelenebilir.
Aile Girişimi Planı
Planlamanın birinci öğesi olarak adlandırabileceğimiz aile girişimi planı, aile üyelerinin ve işletme yöneticilerinin beraberce uzun dönemde işletme gelişiminde yer alan kritik faktörleri anlamalarına ve uzun dönemli aile taahhüdü oluşturmalarına yardım eder. Söz konusu plan, vasiyetname hazırlama, evlilik öncesi sözleşme, hisse ve hissedar sözleşmesi düzenleme, aile ve işletme ihtiyaçları için fon oluşturma, aile anayasası hazırlama üzerinde durur.
İşletme Stratejik Planı
İşletme stratejik planı, gelecek kuşağın aile üyelerinden birinin firmaya katılması ya da oturmuş bir pazarda satışların düşmeye başlaması gibi aile ve işletme üzerinde etkili konulara odaklanan planlama içerisinde yer alır. Bu plan ile işletme içi ve dışı koşullar dikkate alınarak işletmenin stratejik potansiyelinin değerlenmesi, olası işletme stratejilerinin keşfedilmesi, stratejik ve yatırım yenileme kararlarının verilmesi üzerinde durulur.
Bir işletme stratejik planının geliştirilmesi, aile girişimi planına göre nispeten, daha kısa zamanı alır. Aile taahhüdünü sağlama duygusal ögeleri içerdiği için aile girişimi planı, uzun bir zaman periyoduna ihtiyaç duyar.
Aile Konseyinin Oluşturulması ve Aile Taahhüdünün Sağlanması
Aile konseyi, aile girişimi planının hazırlanması sorumluluğunu üstlenen bir organdır. Aile üyelerinden, aile şirketi danışmanından ve uzmanlardan oluşan konseyinin amacı, aile ve işletme ile ilgili konuların ele alınıp tartışılacağı formal bir platform oluşturmaktır.
Aile girişimi planının yapılmasında, aile taahhüdünün sağlanması ve aile katılımının cesaretlendirilmesi gereklilik koşuludur.
Stratejik Taahhüdün Sağlanması
Yönetim kurulu, ortakları temsil etmek ve haklarını korumak, uzun dönemli iş stratejileri oluşturmak ve izlemek, başkana yol göstermek gibi amaçlarla oluşturulur.
Stratejik taahhüt ise, kâr dağıtımı, borçlanma, ücret politikası, organizasyonun yapılandırılması, ürün portföyüne yönelik yenilikler, büyüme hedefleri, satış hacimleri, profesyonellerin entegrasyonu, yeni adayların seçimi, entegrasyonu ve istihdamı gibi işletmeyle ilgili konularda yönetim kurulunun aldığı kararlar ile oluşturulur.
Aile Şirketlerinde Yaşam Dönemleri
- Kuruluş: Şirket, girişimcinin anlayışı, vizyonu ve enerjisi üzerine kurulur.
- Demistifikasyon: Deneme yanılma yoluyla uygulanmış ve başarı kazanmış stratejilerin netleştirilmesi aşamasıdır.
- Olgunlaşma: Bu evrede şirket gücünü kaybetmemek için her geçen gün daha fazla çalışır.
- Entegrasyon: Gelecekle ilgili stratejiyi şekillendirmeye başladığı genç aile üyeleri şirkete katıldığı aşamasıdır.
- Liberasyon ve yenilenme: Yeni başarı formülleri ve stratejilerin keşfedilmesi gereken aşamadır.
Aile Mevcut Durumunun Analiz Edilmesi , Aile Taahhüdü ve Stratejik Taahhüdün Entegre Edilmesi
Aile yapısının psikolojisi, sosyolojisi , psikososyal yapısı , demografik yapısının bilinmesi, mevcut sorunların çözümlenmesine ve potansiyel problem noktalarının doğru analiz edilerek hareket edilmesi gerekir .
Aile ve işletme planlarının tamamen karşılıklı olarak bağlantılı hale gelmesi için, birbirlerini dikkate alacak şekilde ele alınması temel koşuldur. Aile taahhüdünün ve stratejik taahhüdün entegre edilmesi, mevcut sorunlardan ziyade büyük, cesur, güçlü hedef (vizyon) ile temel değerler ve amaçlar (misyon) üzerine odaklanmalıdır.
Aile Girişimi Planlarının Formüle Edilmesi ve Aile Planının Yapılması
Ailenin işletme ile uzun dönemli etkileşimi ile karşılıklı desteği gerektirir ve bir ilişkiyi nasıl geliştireceğini planlar. Aile planı dahilinde aile tarihçesine de yer verilerek ailenin adını yaşatmaya ve olumlu bir imaja sahip olmaya ilişkin politikalar belirlenerek aile büyüme hızının belirlenmesi ve nüfusun planlanması, aile üyelerine sunulacak imkânlar, işletmenin sunduğu imkânlardan yararlanma koşulları, işletmede çalışacak çocukların işletme ihtiyaçları doğrultusunda eğitim almaları ile ilgili konular netleştirilir.
İntikal / Miras Planının Yapılması
İntikal/Miras planı, vefat ya da iş göremez hale gelme durumu gerçekleşmeden önce, bir şirketin hayatiyetini sürdürmesi , nesilden nesile sağlıklı biçimde el değiştirmesi amacıyla yapılan gerekli düzenlemeleri içerir.
Her ne kadar pek çok girişimci, sonsuza kadar şirkette sağlıklı şekilde çalışacağını düşünse de girişimcinin gerek kendisi, gerek ailesi ve gerekse şirketi için miras planlaması yapması, geleceğe yönelik kaosun yaşanmaması açısından önemlidir.
Vasiyetname hazırlama ile ilgili sorular bir uzman yardımıyla cevaplanmalı ve aile üyelerine karar duyurulmalıdır.Miras olarak bırakılacak her bir varlığın değerinin belirlenmesi ve vergilerin hesaplanması hususudur.
Stratejik Risk Planının Yapılması
Şirket sahibinin beklenmedik zamanda vefat etmesi halinde yürürlüğe girecek olan plandır. Şirketin sağlıklı bir şekilde devamı isteniyorsa, vefat edenin yerine gelecek kilit kişi, ilk 48 saat içinde ne yapılması gerektiği, bu sürecin işletilme biçimi, şirket sahipliği intikalinin yapılma şekli belirtilmelidir.
Dr. Mevlüt Büyükhelvacıgil (2010)
